Acht gouden tips om bewust te eten (zonder vlees te schrappen)

Weet jij wat je eet? Bewust consumeren draait rond kritische vragen stellen en transparantie najagen. Als consument wil je nagaan hoe een product wordt gemaakt, waar het vandaan komt, welke impact het op mens en milieu heeft? Duurzaamheid is een brede term met verschillende verwachtingen waaraan producten kunnen voldoen. Je kunt duurzaam eten om verschillende redenen:

• De klimaatopwarming bestrijden (de uitstoot van broeikasgassen verminderen),
• Eerlijke handel ondersteunen, 
• Efficiënt land- en watergebruik nastreven, 
• Ontbossing en het verlies aan biodiversiteit tegengaan, 
• Bodemuitputting beteugelen (vermesting en verzuring),
• Dierenwelzijn ondersteunen, 
• Zorgen voor je eigen gezondheid.

1. Eet liever kip dan rundvlees

Dat de vleesindustrie de grootste bijdrager is aan de klimaatverandering, word je wel vaker ingepeperd. Omdat vlees schrappen veel gezinnen moeilijk valt, deze tip: wie om het klimaat geeft, kan beter geen biefstuk eten. Per kilo Nederlands rundvlees komt er zo'n 24 kilo broeikasgas vrij. Kippenvlees stoot 6,4 kilo broeikasgas en varkensvlees 9 kilo uit. Op dat vlak is vis eten een milieuvriendelijkere optie dan vlees. Dierlijke eiwitrijke producten zoals kaas zijn eveneens milieubelastend. 

Om nog wat cijfers te noemen: in vijftig jaar tijd is onze vleesconsumptie meer dan verdubbeld. Daardoor is de vleesindustrie verantwoordelijk voor 40 procent van de broeikasgassen die vrijkomen bij productie van het voedsel van de gemiddelde Nederlander. Plantaardig eten is duurzamer, omdat voor de productie van 1 kilo vlees gemiddeld 5 kilo plantaardig voer nodig is.

2. Koop rechtstreeks op markten en van (bio)boeren

Je (plantaardige of dierlijke) producten niet in de supermarkt maar op de markt of bij de bioboer kopen, heeft verschillende positieve effecten op het milieu:

• Op lokale markten worden meestal producten verkocht die in nabijgelegen regio's worden geteeld of gekweekt. Dit betekent dat er minder brandstof is verbrand tijdens het vervoer, minder energie wordt gebruikt voor koeling en opslag en minder verpakkingsmateriaal nodig is voor het vervoer over korte afstanden.
• Markten verkopen ook groenten en fruit die er misschien minder mooi uitzien, maar die nog altijd even lekker zijn als hun perfect gevormde supermarktalternatieven. Het is bekend dat grote ketens veel voedsel weggooien omdat de consument het niet zou willen kopen. Naar schatting 30 tot 40 procent van ons voedsel eindigt als afval, genoeg om achtergestelde gemeenschappen over de hele wereld te voeden.
• Je steunt boeren die de niet vanzelfsprekende stap naar duurzame landbouw en veehouderij hebben gezet. Dat gaat de verzuring van de bodem en de lucht tegen. 
• Lokaal kopen betekent wel dat je exotische favorieten zoals avocado, mango en ananas zult missen, ingevlogen soorten met een enorme ecologische voetafdruk. Maar op markten en bij bioboeren geniet je vaak van een breder aanbod aan lokale groenten en vers fruit dan in de supermarkt. 

3. Kies voor seizoensgroenten en -fruit

Groenten en fruit in hun eigen seizoen eten is een goede zaak voor het klimaat. Kies voor verse en losse soorten, liever dan ingeblikte of diepgevroren groente en fruit. Vers betekent dat er minder energie in het productie- en opslagproces is gaan zitten en los betekent dat er geen verpakkingsmateriaal aan te pas komt.

Seizoensgebonden soorten die je in andere seizoenen kunt eten, worden vaak in verwarmde kassen verbouwd of ingevlogen, met nog meer co2-impact. Let daarom niet alleen op het seizoen, maar vooral op de herkomst.

4. Drink kraanwater en vermijd plastic verpakkingen

Supermarkt Jumbo kondigde in maart aan om gehakt voortaan in een zakje aan te bieden: 'Dat scheelt enorm in de hoeveelheid plastic.' De beslissing van Jumbo bevestigt de aandacht voor de plasticvrije tendens die ook supermarkten wakkermaakt. Zo kun je in steeds meer supermarkten je losse stukken groenten en fruit in herbruikbare zakjes meenemen: een kleine moeite met een groot verschil.

Lees de tips van onze collega over hoe je zonder plastic kunt leven. Zo is er geen enkele reden om flessenwater te drinken, de smaak buiten beschouwing gelaten. Met de Belgische actie 'Mei plasticvrij' wordt er overigens ook in Nederland een maand lang extra aandacht besteed aan onnodig plasticverbruik en duurzame alternatieven.

5. Kies voor eerlijke handel en behoud van biodiversiteit

Ethisch verantwoorde consumptie is nog een aspect van duurzaamheid. Verschillende producten zijn verbonden aan moderne slavernij, corruptie en de schending van mensenrechten enerzijds en aan verregaande ontbossing, verlies van biodiversiteit, de achteruitgang van ecosystemen en het verdwijnen van de habitats van wilde dieren anderzijds.

Kijk kritisch naar wat je koopt en word je bewust van welke producten schadelijk zijn voor mens én milieu. Enkele (van vele) voorbeelden van populaire producten en hun duurzame alternatief:

• De chocoladeindustrie: Met de verbouwing van cacao is veel armoede en kinderarbeid gemoeid. Het aantal ethische chocolademerken is een minderheid. De bekende Nederlandse chocolade Tony's Chocolonely is daar trouwens niet langer een van. Duurzame(re) chocolade herken je aan een van de labels: Fairtrade, Rainforest Alliance Certified, UTC Certified cacao.
• Bliktomaten: Illegale migranten in Zuid-Italië plukken onder barre omstandigheden en voor een hongerloon tomaten voor onze pastasaus. Kies liever voor blokjes of gezeefde tomaten in blik, of nog beter en lekkerder: maak tomatensaus van verse tomaten. 
• Palmolie: Een voorbeeld van wanneer plantaardig niet gelijk staat met duurzaam. Palmolie wordt aan heel wat producten toegevoegd, wat ervoor zorgt dat steeds meer plantages worden opgetrokken. Naast enorme ontbossing en verlies aan biodiversiteit, worden palmolieplantages ook aan armoede en de uitbuiting van de vrouwelijke werkkrachten verbonden. Kies daarom liever voor producten met olie uit eigen streek.
• Koffie: We houden van onze bakkie troost, maar koffieboeren krijgen er een hongerloon voor. Zeker Douwe Egberts, Starbucks en Nestlé, koffieproducenten met een miljardenomzet, doen amper inspanningen voor verduurzaming van de koffieproductie.

Bij de wereldwinkels zijn veel eerlijke producten te koop en de meeste supermarkten hebben een assortiment eerlijke producten, zoals koffie en chocolade. 

6. Ga voor keurmerkvlees, biologische eieren en Nederlandse buffelmozzarella

Ook als je graag vlees eet, wil je niet dat dieren onnodig lijden. Door bewust te kopen, beslis je mee over de levensomstandigheden van de dieren. 

Koop je je vlees in de supermarkt, let dan op het Europese keurmerk voor biologisch voedsel (het groene blaadje), EKO, Demeter of het Beter Leven Keurmerk 2 of 3 sterren. Door voor goedkope maar ongezonde plofkippen te kiezen, die niet eens 1 ster Beter Leven krijgen, ondersteun je de zogenaamde race to the bottom (de alsmaar goedkopere productie) in de industriële vleesindustrie. Zo maakte Lidl recent bekend in 2023 te stoppen met de verkoop van kip zonder keurmerk.

Ook bij dierlijke producten kun je voor de diervriendelijkere opties gaan. Volgens het onderzoek van Radar zijn de meeste consumenten die informatie krijgen over het dierenwelzijn achter het ei, vaker bereid om bio-eieren te kopen en daar ook wat meer voor te betalen. Scharreleieren klinken dan wel diervriendelijk (door de naam veronderstel je misschien dat de kippen kunnen scharrelen), maar niets is minder waar. Koop ook liever Nederlandse dan Italiaanse buffelmozzarella: in Italië worden waterbuffels namelijk gruwelijk behandeld.

7. Verspil geen voedsel

Duurzamer eten doe je in de eerste plaats door minder eten, of al zeker niet meer dan je nodig hebt. Verspil zo weinig mogelijk voedsel, door op maat te kopen en te koken. Door maaltijden voor de komende week van tevoren te plannen, koop je alleen vers voedsel als je dat nodig hebt, zodat er niets verloren gaat.

Met de app van Too Good To Go koop je overigens voor een paar euro een verrassingstas met voedsel dat anders aan het eind van de dag zou worden weggegooid.

8. Zorg voor je lichaam: minder (rood) vlees, zuivel, suiker en alcohol

Veel duurzamere keuzes zijn ook gezondere keuzes, stelt het voedingscentrum. En dat gaat hand in hand met de Schijf van Vijf.

• Minder vlees eten is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor je eigen gezondheid. Creëer nieuwe gewoontes door bewust vleesvrije dagen in te lassen, of meteen een extra vleesvrije maaltijd per dag te plannen.
• Naast het milieu doe je ook jezelf een plezier door zo min mogelijk suikerhoudende dranken en alcohol te drinken. Kies liever voor kraanwater, thee of koffie.
• Eet minder rood en bewerkt vlees. Neem in plaats daarvan peulvruchten, ongezouten noten en een keer duurzame vis.
• Eet voldoende volkoren graanproducten, groente, fruit, bonen, plantaardige olie en noten.
• Neem niet te veel snoep, snacks of frisdrank.