Plastic-heffing maand van kracht: deskundigen vrezen beperkte milieuwinst
De toeslag op wegwerpbekers en -bakjes is sinds 1 juli 2023 van kracht. We zijn nu dus een maand verder: hoe pakt de wet uit, die bedoeld is om het gebruik van wegwerpplastic terug te dringen? Radar vraagt het deskundigen.
Deskundigen niet optimistisch
Het is nog te vroeg om te kunnen zeggen of de toeslag, ook bekend als SUP-heffing, leidt tot een afname in het gebruik van wegwerpplastic. Omdat de wet pas net is ingevoerd, zijn er namelijk nog geen cijfers over het daadwerkelijke effect. Deskundigen zijn na een maand echter niet heel optimistisch.
Zo kiezen de meeste supermarkten ervoor om de extra heffing niet door te rekenen aan de klant. De overheid adviseert om 0,05 tot 0,25 eurocent extra te rekenen per product. Zelfs 0,50 cent voor maaltijdverpakkingen.
Maar door de productprijs zelf te verlagen blijft de prijs voor de klant gelijk. Iets waar Carmen Cosijn, adviseur duurzaam ondernemen bij Stichting Stimular, al voor de invoering van de heffing voor vreesde. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een heffing het meest effectief is als de financiële drempel hoog genoeg is.
Belangrijk verschil met plastic tassen
“De wetgeving is gevormd op basis van de ervaring met het verbod op gratis plastic tassen”, legt Cosijn uit. “Ook daar zagen we dat er in eerste instantie een veel lagere toeslag werd gevraagd dan werd geadviseerd."
De wet resulteerde uiteindelijk tot 80 procent minder verkoop en 60 procent minder draagtassen in het zwerfafval. Dat biedt hoop voor wegwerpplastic, zou je zeggen. Maar er is volgens Cosijn een belangrijk verschil.
“Als je koffie koopt bij de kiosk, dan wordt niet gevraagd: ‘Wil je er een beker bij?’ Bij plastic tassen wordt dat wel benoemd", zegt ze. “Als je ergens op wordt aangesproken, dan leidt dat tot meer bewustwording dan wanneer het stilzwijgend op de bon verdwijnt.”
Het is volgens haar dus van belang dat je actief wordt gevraagd of je de wegwerpbeker wilt met de toeslag óf kiest voor herbruikbaar. “Verkooppunten zijn nu namelijk verplicht om een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dit kan bijvoorbeeld een statiegeldbeker zijn, maar de eis mag ook worden ingevuld door ‘bring your own’ toe te staan.”
Weinig praktische alternatieven voor wegwerpplastic
Volgens Rik van der Ploeg van Natuur & Milieu zijn er op het moment te weinig praktische alternatieven voor wegwerpplastic, waardoor het gedrag van mensen niet snel verandert. “In het geval van de plastic tassen kun je makkelijk je eigen tas meenemen. Met een pannetje naar de snackbar is een veel grotere stap.”
Hij denkt dan ook dat de heffing in de huidige vorm beperkte impact heeft. “Het doet wel wat voor de bewustwording, maar het zwerfafval zal niet veel afnemen”, verwacht hij. “De meeste mensen betalen gewoon voor het wegwerpplastic en gooien het daarna weg.”
Statiegeld beloont positief gedrag
Volgens Van der Ploeg is het een gemiste kans dat er niet, zoals bij flesjes en blikjes, statiegeld op wegwerpplastic is ingevoerd. “Met statiegeld beloon je positief gedrag. Ook zorg je ervoor dat het materiaal weer bij de verkoper terechtkomt en het op een goede manier kan worden hergebruikt of gerecycled.”
Een statiegeldsysteem voor wegwerpplastic is veel werk, erkent hij. Er moet een hele nieuwe infrastructuur voor worden gerealiseerd, zoals voor het scheiden van afval.
“In Zwitserland staan op stations palen waar je je koffiebekers kan inleveren”, noemt hij als voorbeeld. “De bekers worden gereinigd en hergebruikt. Zo wen je er als consument aan dat niet alles hoeft te worden weggegooid.”
Geen controle op SUP-heffing
De bedoeling van de SUP-heffing is dat supermarkten het geld in een potje stoppen en besteden aan verduurzaming. Daar wordt alleen niet op gecontroleerd, bevestigt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan RTL Nieuws.
“Je hoopt dat bedrijven het gebruiken om bijvoorbeeld een statiegeldsysteem met herbruikbare verpakkingen te ontwikkelen", zegt Van der Ploeg. “De vraag is of dat daadwerkelijk gebeurt.”
Is er dan helemaal geen reden tot optimisme? Zowel Cosijn en Van der Ploeg kijken uit naar 1 januari 2024. Dan mogen hotels, cafés en restaurants namelijk geen wegwerpbekers of -bakjes met plastic erin aanbieden. Herbruikbaar servies wordt dan de standaard.
“De focus van de discussie ligt nu op to-go, maar als je kijkt naar de (koffie)bekers ligt het gebruik van de wegwerpvariant voor consumptie ter plekke meer dan tien keer hoger”, zegt Cosijn. “Daar is de slagingskans van herbruikbare opties bovendien groter."
