Onnodig zware flessen misleiden consument en schaden het milieu: 'Dagelijkse praktijk'

Het was Recycling Netwerk die de milieuonvriendelijke marketingtruc eind 2019 aan het licht bracht. De milieuorganisatie onderzocht onder meer 66 flessen voor whiskey en andere gedestilleerde drank en stelde vast dat 88 procent zwaarder dan nodig was. Een derde van die glazen flessen was zelfs minstens twee keer zwaarder was dan de lichtste fles met dezelfde inhoud. 

De foefjes van stokers

Zo bleek een lege fles Johnnie Walker Blenders Batch 355 gram te wegen, terwijl zijn duurdere variant Johnnie Walker Blue Label aan 1399 gram komt. Beide flessen hebben een inhoud van 0,7 liter, maar de ene weegt dus bijna vier keer meer dan de ander – en wordt aan een navenante prijs verkocht. 

Ook de Nederlandse fabrikant Bokma gebruikt meer verpakking dan nodig is, volgens dat onderzoek. Terwijl de Oude Friesche in een fles van 342 gram wordt gebotteld, krijgt Citroenjenever een bijna dubbel zo zware fles van 619 gram.

Ook shampoo en wasverzachter in te zware flacons

De onderzoekers van Recycling Netwerk stelden bij wasproducten hetzelfde verschijnsel vast. De meeste flacons wasverzachter bleken tientallen procenten zwaarder dan de lichtste fles met dezelfde hoeveelheid, en waren zo verantwoordelijk voor een hoop extra afval. Zo weegt de verpakking van Midnight Power van Jumbo maar 40 gram, maar wordt dezelfde hoeveelheid van wasproduct Natuurlijk Seepje in een meer dan dubbel zo zware fles verpakt (85 gram). In een reactie stelt Seepje dat er meer plastic is gebruikt om de rechthoekige vorm van de verpakking te creëren. 'Het is een efficiënte verpakking waarmee we meer inhoud in een doos, op een pallet en in een schap krijgen', zegt een woordvoerder. 'En onze verpakking is gemaakt van 97 procent gerecycled plastic', voegt ze eraan toe.

Ook (alle) shampoofabrikanten houden het afvalprobleem in stand. De haarverzorgingssector zou een kwart eeuw geleden hebben aangekondigd over te schakelen op flessen met een minimaal gewicht (23 mg), maar ten tijde van het onderzoek van Recycling Netwerk waren álle haarwasmiddelen nog te zwaar. De zwaarste fles, Men Expert van L’Oreal, woog exact het dubbele van het voorgeschreven minimale gewicht. 

In strijd met de verpakkingsregels

Verschillende distillateurs en andere fabrikanten foefelen dus met de verpakking, en verspillen grondstoffen. Daarmee houden ze zich niet aan de Europese en Nederlandse wetten die al jaren stellen dat een verpakking zo licht mogelijk moet zijn omwille van veiligheid, hygiëne en acceptatie. De naleving van die regels wordt echter amper gecontroleerd, ook nadat Recycling Netwerk na zijn onderzoek een handhavingsverzoek had ingediend.

Volgens voedselwaakhond Foodwatch worden de regels vandaag nog altijd geschonden: 'Het zwaarder maken van verpakking is helaas nog altijd dagelijkse praktijk', denkt onderzoeker Frank Lindner persoonlijk. 'De gemiddelde consument gaat er daarbij van uit dat een zwaardere fles voor een betere kwaliteit staat.' 

Wordt zwaarder als chiquer gezien?

Lindner verwijst voor die stelling naar eerdere, zij het kleinschalige onderzoeken rond het psychologische aspect van de marketingtruc. Die wezen uit dat wijndrinkers en wodkaliefhebbers zwaardere flessen met een hogere prijs (en klasse) associeren. Ook Robbert van Duin van Recycling Netwerk wees ten tijde van het onderzoek naar een eerdere test onder wijndrinkers: 'Die kozen allemaal voor de zwaardere fles. Die wijn zou beter zijn.'

Hoogleraar marketing Barbara Deleersnyder van Tilburg University stelt de misleiding van consumenten aan de kaak: 'Er is veel onderzoek gedaan naar designaspecten van verpakkingen en de perceptie van consumenten. Het gebruik van vele psychologische trucjes om consumenten te beïnvloeden om te kopen of te verbruiken is hier zeker een probleem.'

Deleersnyder verwijst hiervoor naar een studie van 2017 over hoe de verpakking is geëvolueerd tot belangrijk marketingsinstrument. 'Het design van de verpakking kan de aandacht van de consument beïnvloeden, begrip van waarde, perceptie van productfunctionaliteit, en ook consumptie, met belangrijke gevolgen voor consumentenervaring en reactie.'

Ook bekende Beats-koptelefoon onnodig zwaar gemaakt

Niet alleen alcoholstokers en wasmiddelfabrikanten maken hun producten onnodig zwaar. Ook de populaire koptelefoons van het merk Beats kregen extra gewicht. En dat mag je letterlijk nemen: 30 procent van de onderdelen bestaan uit metaal met als enige doel om de koptelefoon zwaarder te laten aanvoelen en de waargenomen kwaliteit te verhogen.

Extra afval midden in de klimaatcrisis: tijd voor verandering

Mogelijk denk je dat extra dikke glazen flessen niet zo milieubelastend zijn, aangezien je glas in tegenstelling tot petflessen kunt recyclen. Maar dat klopt niet helemaal: glas kan je maar een aantal keren recyclen voor je het eveneens moet weggooien, maar het transport van de flessen vormen een groter milieuprobleem. Door de zwaardere verpakkingen kunnen vrachtwagens (die zich aan een maximaal gewicht moeten houden) namelijk minder flessen ineens laden, waardoor meer ritten en meer brandstof nodig zijn.

Aangezien het toezicht op de verpakkingsregels tekortschiet, ligt het initiatief om de afvalberg te verkleinen bij de fabrikanten. Een verpakking lichter maken vergt echter een grote investering, doordat het design en de op de fles afgestemde productieketen volledig moeten worden aangepast. Maar de bal ligt ook in ons kamp: het is aan de consument om bedrijven te overtuigen de stap te zetten door niet langer in dure want zware producten te trappen, en te kennen te geven wel om duurzame verpakkingen te geven.