Wat is de overgang en hoe ga je ermee om? Francine Oomen vertelt

De naam Francine Oomen komt veel ouders en (ex-)pubers ongetwijfeld bekend voor. Ze schreef en illustreerde ruim honderd boeken, waaronder de Hoe overleef ik-serie. In 2017 publiceerde ze de graphic novel Oomen Stroomt Over, waarin ze haar ervaringen met de overgang opschreef en -tekende. Tegenwoordig geeft ze er lezingen over.

Wat gebeurt er zoal in de menopauze, wanneer begint het, hoe herken je het en hoe ga je ermee om? Voor de camera van Zorg.nu vertelt Oomen wat zij hier zoal over heeft geleerd.

Wat is de overgang?

'De overgang is een natuurlijk transformatieproces, net als de puberteit. In de puberteit wordt je van onvruchtbaar vruchtbaar, van kind naar volwassene. In de overgang gaat een vrouw van een vruchtbare vrouw naar een onvruchtbare vrouw. Je gaat door naar een volgende levensfase waarin je niet meer reproductief bent.

Technisch betekent het dat je geslachtshormonen niet meer worden aangemaakt. Je eierstokken maken geslachtshormonen aan, en geleidelijk aan - of vaak ook juist niet geleidelijk, maar meer in golven - stopt die productie en moet je lichaam een nieuwe hormonale balans vinden. En dat gaat gepaard met allerlei mentale en fysieke ''gebeurtenissen'', zal ik maar zeggen: klachten dus.'

Wanneer begint de overgang?

'De overgang begint niet op het moment dat je stopt met menstrueren, wat nog steeds heel veel vrouwen denken, maar zoals ook heel veel artsen zeggen. Zelfs huisartsen stellen nog de vraag: "Mevrouwtje, menstrueert u nog regelmatig?" Zelfs al ben je al 52, en je zegt "Ja, heel regelmatig", dan kan een huisarts zeggen, "U bent niet in de overgang." Dat klopt dus niet.

In feite ben je in de overgang vanaf een jaar of 43. En ongeveer tien procent van de vrouwen is al eerder in de overgang. Sommigen véél eerder. Maar gemiddeld ben je boven je 42ste á 43ste in de overgang. Dat heet dan de pre-menopauze: dan zijn er vaak nog niet zo heel veel klachten, maar de afname van de geslachtshormonen is al begonnen.'

Hoe herken je de menopauze?

'Het herkennen van de overgang bij jezelf is heel moeilijk als je niet weet dat die hormonale veranderingen al begonnen zijn. Wat mijzelf overkwam is dat ik allerlei rare kwaaltjes had. Heel veel ook. Elke maand wel weer iets nieuws.

Ik denk dat het begint met informatie. Dat je een soort checklist hebt, zoals ook in mijn boek staat, met mentale en fysieke dingen die te maken kunnen hebben met de hormoonwissel.

Je moet natuurlijk wel dingen uitsluiten. Eén van de klachten is bijvoorbeeld hartkloppingen. Dat is best angstaanjagend als je dat krijgt. Je moet wel uitsluiten dat je niet echt iets aan je hart hebt.

Het begint dus met informatie. Dat je weet: mijn frozen shoulder, mijn slapeloosheid, mijn labiliteit, m'n stijve vingers, m'n trigger fingers, mijn somberheid: dat kan allemaal met hormonen te maken te hebben.'

Hoe kun je je beter voelen tijdens de overgang?

'Tips om je beter te voelen tijdens de overgang verschillen natuurlijk van vrouw tot vrouw.

• Wat voor mij heel erg belangrijk was, was om rust te nemen. Die hormonenwisseling kost heel veel energie. Daar heb je tijd voor nodig, daar heb je rust voor nodig. De overgang is een tijd van transformatie. Dat kun je niet zomaar even tussen de bedrijven door doen. Je lichaam kan dat ook niet.
• Het ''praten met jezelf''. Dus dat je dingen die je misschien al best lang onderdrukt hebt, problemen van vroeger of andere dingen die je dwarszitten, dat je die aangaat. Therapie bijvoorbeeld heel goed om tijdens de overgang te doen, om die transitie door te komen en om dingen op lossen, zodat je licht kunt verder reizen.
• Luisteren naar de stemmen in jezelf. En dat is vaak heel confronterend. Wij vrouwen weten heel goed wat anderen nodig hebben, en we zijn ook gewend daarop in te spelen, maar vraag je eens af: ''Wat wil IK nou eigenlijk? Wat heb IK nou eigenlijk nodig? Wie ben ik? Wil ik nog wel doorgaan met wat ik doe?" Dat heeft vaak ook consequenties. Daarom duwen veel vrouwen het ook weg.'

'En verder de gebruikelijke dingen:

• Gezond eten.
• Veel buiten zijn.
• Lachen.
• Het relativeren.
• Beseffen dat het overgaat.
• Het erkennen. Zorgen dat er een soort draagvlak is. Dat je het niet hoeft te verstoppen.
• Accepteren. Heel belangrijk! Verzet is zinloos en werkt alleen maar contraproductief. Accepteer dat je in een veranderingsproces zit en dat dat tijd kost, dat dat niet zonder slag of stoot gaat.
• Het leren te verduren. Dus niet meteen medische ingrepen en wat dan ook maar denk OK, dit is een proces. Heeft tijd nodig. En het levert me heel veel op als ik daar goed doorheen ga.'

Wat moeten werkgevers weten over dit onderwerp?

'Heel veel werkgevers weten er, net als veel artsen, gewoon helemaal niks van af. En heel veel vrouwen ook niet. Ik denk dat het heel erg belangrijk is dat werkgevers überhaupt op de hoogte zijn van wat de overgang van een vrouw behelst en hoelang het duurt. Het is natuurlijk geen leuke boodschap dat het misschien wel tien, vijftien jaar duurt. De fases zijn niet altijd even erg, maar het omspant in ieder geval een periode van tien jaar, minstens.

De vrouw komt er weer helemaal bovenop maar heeft mogelijk tijdelijk minder concentratievermogen, of slaapt slechter, waardoor ze ook minder presteert en kriegel of somber kan worden. Maar het is allemaal heel normaal, en het gaat over.

Net zoals er zwangerschapsverlof bestaat en er rekening wordt gehouden met het feit dat een vrouw kinderen krijgt, zou er rekening gehouden moeten worden met vrouwen in de overgang. Dat zou de last voor vrouwen al zo enorm verlichten. Want vrouwen zijn nog steeds ontzettend bang dat als ze toegeven dat ze in een bepaalde fase minder capabel of competent zijn, ze daarop afgerekend worden. En dat gebeurt ook vaak, dus het is geen ongegronde angst.

Het is belangrijk dat er gewoon erkenning is - bij jezelf, maar ook bij je werkgever. En dat je weet, ''OK, ik mag dit hebben. Het is geen ziekte. En er wordt rekening met me gehouden.'

Wat is je ervaring met artsen en hoeveel zij weten over de menopauze?

'Toen de klachten mij overvielen had ik geen flauw benul wat er aan de hand was. Waar ik gedurende mijn zoektocht achter kwam is dat ook de artsen geen flauw benul hebben wat een overgang in een vrouwenleven teweeg kan brengen. Ik ben vragen gaan stellen aan alle artsen waarbij ik terechtkwam. Ik heb artsen geïnterviewd en heb ook mijn vriendinnen vragen laten stellen. Tot mijn grote schrik bleek dat de overgang niet behandeld wordt tijdens de opleiding.

Zelfs in de opleiding tot huisarts, bij wie vrouwen in de eerste plaats terechtkomen, wordt een half uurtje besteed aan de overgang. Een half uurtje! En dan alleen het technische verhaal, van: ''Oestrogeen neemt af, progesteron neemt af, lalala.''

Dus huisartsen weten niks van de overgang, maar specialisten ook niet. Vrouwen komen ook regelmatig bij cardiologen terecht, of bij fysiotherapeuten, doordat er van alles in hun bewegingsapparaat vast begint te lopen.

Artsen weten er niks van af met als gevolg heel veel misdiagnoses, bijvoorbeeld de diagnose burn-out terwijl een vrouw eigenlijk gewoon in de overgang zit.
Of de diagnose depressiviteit, met als gevolg dat veel medicijnen worden voorgeschreven waar vrouwen vervolgens bijna niet meer van afkomen - slaappillen, antidepressiva, noem maar op.

Er is geen erkenning en er is geen herkenning. Er is een hoop stress en bijvoorbeeld een bekende misdiagnose is ook je schildklier. Dat er..
Of dat ze zeggen: "Je schildklier werkt niet goed dus je moet medicijnen. Hop, zit je de rest van je leven aan schildkliermedicijnen. Terwijl het gewoon een natuurlijke hormonale schommeling was.

Natuurlijk moet wel worden uitgesloten worden dat je écht iets hebt. Maar die hormonale schommelingen, die worden helemaal niet geregistreerd door artsen. Het is gewoon: "Deze waarde is te hoog, hop, je bent ziek." Terwijl het gewoon schommelt. Het gaat over, het is normaal. Maar wat normaal is weten ze niet.

Kan hormoonsupppletie helpen bij dit proces?

'Hormoonsuppletie helpt tegen overgangsklachten. Dat is de ene kant van de boodschap. Dus als de arts zegt: "OK, gebruik maar hormoonsuppletie, dat zorgt ervoor dat jij je beter voelt, dat jij beter kunt functioneren op je werk", dan is dat allemaal waar.

Waar echter niet over gesproken wordt is dat het allerlei lichte maar ook ernstige en soms zelfs dodelijke bijwerkingen heeft, zoals hart- en vaat ziekten, aderverkalking, trombose, borstkanker, andere soorten kankers. Die worden onder het vloerkleed geschoven omdat er heel veel geld verdiend wordt aan hormoonsuppletie.

Wat er ook niet gezegd wordt is dat het in feite een soort drug is waar je niet meer van afkomt. Hormnoonsuppletie houdt een kunstmatige hormoonspiegel in stand.
Een kind kan op zijn vingers natellen dat als je daarmee stopt, je eigenlijk in een gat valt: een soort hormonaal vacuüm. Dus je kunt daar eigenlijk niet mee stoppen. Ik ken veel vrouwen met veeleisende banen die zijn begonnen met hormoonsuppletie. Na een paar jaar denken ze, ''Het voelt toch echt helemaal niet fijn. En ik wil geen kanker krijgen. Ik stop ermee.''

Je kunt alleen maar cold turkey stoppen, er is geen afbouwprotocol. Die vrouwen krijgen in twee dagen de hele bak met klachten weer: slapen niet meer, hebben opeens op vliegers, weet ik wat allemaal. Ze rennen terug naar de dokter en zeggen, "Ik kan niet meer functioneren."

Nou, dat klopt ook. Dus wat doen ze? Ze beginnen weer. En zo zit je hooked, zit je vast. Dus ik ben zelf geen voorstander.'

Wat is jouw boodschap met betrekking tot de overgang?

'Mijn boodschap is dat het een ontzettend belangrijke en waardevolle periode is in een vrouwenleven. Het is niet een makkelijke periode, ook omdat er nog zo veel onbegrip over is en omdat we zelf zo weinig ervan afweten.

Het is een ander soort volwassen worden. Zoals een puber gaat van kind naar volwassenheid, zo gaan wij van ''zorgende'' vrouw naar een vrouw die ''van zichzelf'' is. Je bent niet meer van anderen of voor anderen, maar je wordt ''voor jezelf''. Dat is ook een enorme uitdaging.

Het is heel makkelijk om voor anderen te zorgen en jezelf maar een beetje op de tweede plaats te zetten, maar gedurende de overgang is het de bedoeling dat je op de eerste plaats komt voor jezelf. Dat je je eigen waarde en kracht ontdekt, los van die van anderen, en dat je daardoor de wijze oudere vrouw wordt die je bedoeld bent te worden.

Er zijn nog een aantal maatschappijen waarin oudere vrouwen een heel belangrijke positie hebben. Dat bestaat in onze maatschappij niet: overgang staat gelijk aan ondergang, als het ware. Terwijl de wereld die wijze oudere vrouwen ontzettend nodig heeft. Dat is een heel andere energie dan oudere-mannenenergie. Dus om evenwicht en balans in de wereld te krijgen, moeten wij goed door die menopauze heen gaan. We moeten de overgang niet onderdrukken of ontkennen, maar áángaan.'