Waarom is de ontslagboete zo belangrijk voor werkend Nederland?

Om antwoord op deze vragen te geven, is het eerst zaak te beantwoorden waarvoor het steunpakket eigenlijk dient, zegt socioloog en econoom Dirk Akkermans. 'Het pakket aan ondersteuning heet NOW, ofwel Noodmaatregel Ondersteuning voor Werkgelegenheid. De NOW vervangt werktijdverkorting en zorgt ervoor dat bedrijven hun werknemers kunnen blijven doorbetalen, ondanks dat de omzet - in dit geval dus door de coronacrisis - wegvalt. Het is dus expliciet een maatregel om werkgelegenheid te handhaven.'

Een tijd terug kwam het kabinet met de NOW, maar de termijn waarvoor dat pakket was gemaakt, verstreek. Daarom is er nu de NOW 2.0. Om als bedrijf in aanmerking te komen voor steun, moet je aan bepaalde voorwaarden voldoen. De belangrijkste voorwaarde is dat een bedrijf minstens twintig procent omzetverlies moet hebben door de coronacrisis. En ook moet je natuurlijk voornemens zijn zoveel mogelijk werknemers te behouden!

Ontslagboete of geen ontslagboete?

In het eerste NOW-pakket zat een stok achter de deur om te garanderen dat bedrijven er alles aan deden werknemers te behouden: de ontslagboete. Het bijzondere van de ontslagboete is dat het eigenlijk geen directe boete is. Het zit zo:

• Wie gebruikmaakt van de NOW kan maximaal negentig procent van het salaris van een werknemer vergoed krijgen, afhankelijk van de omzetverlies van het bedrijf. De werknemer krijgt gewoon honderd procent uitbetaald.
• Wanneer in de oude NOW-regeling een bedrijf toch om economische redenen een werknemer ontsloeg, werd de subsidie van die werknemer voor het bedrijf met 150 procent verlaagd. Kortom: niet alleen de subsidie voor de ontslagen werknemer valt weg (want voor iemand die niet meer bij je werkt ontvang je geen subsidie), maar er werd extra subsidie ingehouden. Een soort boete dus.

In het oorspronkelijke plan voor de NOW 2.0 werd deze ontslagboete volledig geschrapt. In een debat in de Tweede Kamer legde Klaas Dijkhoff van de VVD uit dat het gaat om overleven voor bedrijven. Herstructureren en doorgaan met bijvoorbeeld tachtig procent van de werknemers of een boete krijgen voor de twintig procent die je hebt moeten ontslaan en alsnog kopje onder gaan? Ondanks deze toelichting kon het plan van het kabinet op veel kritiek rekenen van experts en de oppositie. Daarom is de regeling alsnog aangepast in het nieuwe steunpakket:

• Tot twintig ontslagenen binnen een bedrijf blijft gelden dat de ontslagboete verdwijnt.
• Vanaf twintig ontslagenen moeten bedrijven met vakbonden overleggen. Indien een bedrijf geen akkoord bereikt met de vakbonden, ontvangt het vijf procent minder subsidie als het toch de werknemers ontslaat.

Omzeilbaar in de praktijk

Er komt dus wél een ontslagboete in het nieuwe steunpakket, een die vooral gericht is op grote bedrijven en massa-ontslagen. Vijf procent minder subsidie als boete lijkt niet veel, maar dit gaat dus over de totale subsidie die wordt ontvangen. Zo kan het voor een bedrijf met vijfduizend werknemers dus voorkomen dat er voor al die vijfduizend werknemers vijf procent minder subsidie wordt ontvangen, omdat er 'slechts' twintig werknemers werden ontslagen en er geen akkoord werd bereikt met de vakbonden.

Econoom Akkermans vreest echter dat deze nieuwe ontslagboete weinig zal uitrichten. 'Allereerst hebben veel bedrijven - met name midden- en kleinbedrijven - geen twintig werknemers om te ontslaan. Voor hen geldt dus dat de regel niet van toepassing is. Ik heb jaren geleden daarnaast in discussie gehoord dat je als bedrijf nooit vijftig mensen moest ontslaan, omdat je vanaf vijftig sprak van collectief ontslag en er dan onderhandeld moest worden met de vakbonden. Men ontsloeg dus 49 werknemers in de ene maand en 49 in de volgende, enzovoorts. Voor de ontslagboete in de NOW 2.0 geldt ook dat er ongetwijfeld trucs zijn om de regels te omzeilen, van minder mensen per keer ontslaan tot het geven van andersoortige contracten aan werknemers.

NOW 2.0 geen goed pakket

Naast de ontslagboete bestaat de NOW 2.0 uiteraard ook uit andere maatregelen, waaronder enkele verruimingen waar bedrijven blij mee zullen zijn. Desondanks beschouwt Akkermans dit nieuwe pakket als zwakker dan het vorige. Bijvoorbeeld omdat de regels voor grote bedrijven die gebruik willen maken van subsidie allesbehalve streng zijn, aldus de econoom. 'Nederland is een belastingparadijs: bedrijven worden al zwaar gesubsidieerd door allerlei belastingontwijkingsconstructies. Moeten zij in deze tijd nog meer subsidie krijgen?' Akkermans geeft als voorbeeld dat grote bedrijven soms eigen aandelen opkopen, zodat het management en aandeelhouders meer inkomen krijgen. 'Ik denk dat dat geld toch beter aan iets anders besteed kan worden.' Hij zou er dan ook voor pleiten dat grote bedrijven alleen subsidie kunnen krijgen als ze geen gebruik maken van deze 'ontwijkingstrucjes'. Akkermans: 'Dit soort voorwaarden zijn weinig over tafel gekomen (de belangrijkste regel is dat een bedrijf over 2020 geen dividend en bonussen mag uitkeren), maar wat mij betreft moeten ze centraal staan. Dat zou kunnen betekenen dat grote bedrijven niet in aanmerking komen, maar dat subsidie gaat naar de kleinere, zoals de horeca, persoonlijke verzorging, IT, etcetera. En dat is prima wat mij betreft!'

Uiteindelijk is econoom Akkermans dan ook allerminst onder de indruk van de NOW 2.0, zeker ook door de ontslagboete in huidige vorm. Daar komt volgens Akkermans bij dat Nederland een land is dat hoog scoort op flexwerk, waardoor werkzekerheid dus relatief laag is. 'Werkgevers de vrije hand geven mensen te ontslaan staat haaks op het beoogde doel van de NOW: werkgelegenheid. Wil de noodmaatregel ook maar enigszins voldoen aan het officieel verklaarde doel, dan moet er een ontslagboete zijn.'