Hij, zij, die en hen. Waarom is goed gebruik van voornaamwoorden zo belangrijk?

Hoewel vroeger wellicht gedacht werd dat gender binair is, dat je dus ofwel een man ofwel een vrouw bent, betreft het in werkelijkheid een spectrum van man vrouw en alles ertussenin. Er zijn nog steeds mensen die zich man of vrouw voelen maar er zijn ook mensen die zich ergens tussen man en vrouw voelen. Deze mensen identificeren zich niet met een van de binaire uithoeken, dus man of vrouw, maar bevinden zich ergens anders op het spectrum. Ze zijn non-binair.

Nieuwe voornaamwoorden voor non-binaire personen

Omdat deze mensen zich niet uitsluitend man of vrouw voelen zijn er ook nieuwe persoonlijke voornaamwoorden nodig, legt Thorn Roos de Vries uit, een non-binaire acteur, drag-king en activist. 'Als je verwijst naar een man, gebruik je meestal hij/hem. Naar een vrouw meestal zij/haar. Maar er zijn ook genderneutrale voornaamwoorden, ook wel pronouns genoemd, zoals die/diens of hen/hun, waarmee sommige genderneutrale personen graag worden aangesproken.' Ook worden volgens hen de zogenaamde neopronouns zoals 'ze' of zie' steeds gebruikelijker.

Waarom is het zo belangrijk om de juiste pronouns te gebruiken?

De Vries stelt dat het heel belangrijk is om iemand aan te spreken met de pronouns waar deze persoon zich goed bij voelt. 'Als je de juiste pronouns gebruikt om te verwijzen naar een persoon, geef je aan dat je deze persoon respecteert in zijn genderidentiteit. Als iemand bij mij de juiste pronouns gebruikt, voel ik me gevalideerd, is dat een teken van wederzijds respect en kun je ook makkelijker een band opbouwen. Daartegenover staat dat het onprettig is als iemand mij opzettelijk met de verkeerde voornaamwoorden aanspreekt.'

Hanna van Vliet, actrice en co-creator van de LGBTQ+ webserie Anne+, sluit zich hier volledig bij aan. 'Het is natuurlijk even wennen dat er meer bestaat dan wat we altijd aan gewend waren qua man-vrouwverdeling. Maar het is niet meer dan logisch dat er een aparte aanspreekvorm is voor mensen die zich hier niet mee identificeren. Uit respect voor hen, maar ook om de wereld zo duidelijk mogelijk naar realiteit in te delen.'

Hoe kun je achterhalen met welke pronouns iemand aangesproken wil worden?

Op de vraag 'Hoe weet ik hoe welke voornaamwoorden iemand gebruikt' is het antwoord heel simpel volgens De Vries: 'Vraag het gewoon!', zegt de acteur. 'Je kunt niet van de buitenkant zien welke pronouns iemand gebruikt.' 

'Het kan soms best lastig zijn om te weten met welke pronouns iemand aangesproken wil worden', voegt Van Vliet hieraan toe. 'Vaak kijk ik even hoe het gesprek loopt om te zien of iemand er zelf wat over zegt.' Haar advies is om per situatie te kijken wat een natuurlijk moment is om het te vragen. Ook verwacht ze dat het vragen naar pronouns de komende jaren steeds normaler zal worden.

Hoe zorg je er zelf voor dat je juist wordt aangesproken?

Wanneer je zelf bepaalde pronouns hebt waarmee je graag aangesproken wordt, kun je dit aan het begin van een gesprek aangeven, vertelt De Vries. 'Vertel bijvoorbeeld dat je het liefst aangesproken wordt met die/diens of hen/hun en vraag vervolgens naar de pronouns van de ander.'

Als De Vries zich voorstelt aan een grote groep vertelt die altijd meteen hun gewenste aanspreekvorm. 'Verder kun je iemand altijd direct verbeteren wanneer je gemisgendered, dus verkeerd aangesproken, wordt.'

Identiteit van je medemens is belangrijker dan taal

Een van de obstakels voor een non-binair persoon is volgens De Vries het taalargument. 'Net als het binaire systeem blijkt taal een hardnekkig en vastgeroest iets. Veel mensen zijn genderneutrale pronouns nog 'niet gewend'.' Dat is volgens de acteur echter geen excuus om het niet te proberen.

Van Vliet voegt hieraan toe dat taal sowieso continu verandert en evolueert. 'Het is een beetje een non-argument', vindt ze. 'Dat je iets taalkundig een beetje raar vindt aanvoelen is geen reden om dwars of moeilijk te doen over pronouns. Dan maak je jouw eigen taalliefhebberij namelijk belangrijker dan de identiteit van je medemens.'

Wat als je fouten maakt in het aanspreken?

Volgens beide acteurs is het vooral belangrijk dat je wel de intentie hebt om het goed te doen. 'Ik loop niet direct weg als iemand een fout maakt, maar vind het wel belangrijk dat iemand op zijn minst zijn best doet', zegt De Vries, 'Je zult vanzelf merken dat het steeds makkelijker gaat. Alles went op den duur.'

'In het begin deed ik het nog wat vaker fout maar dan verbeterde ik mezelf gewoon zonder er een groot ding van te maken', vertelt Van Vliet. 'Het went eigenlijk heel snel om die of hen te gebruiken.' Ze geeft aan dat je er niet op afgerekend wordt als je je een keer verspreekt zolang je goede bedoelingen hebt.

Wat kun je als cisgender persoon doen om genderinclusiviteit te bevorderen?

Cisgender is de term voor mensen die zich prettig voelen bij het geslacht dat ze kregen bij geboorte. Hoewel de groep misschien zelf niet direct te maken heeft met vragen over gender, kunnen ze wel helpen om zaken als pronouns te normaliseren. 'Het kan heel fijn zijn als iemand anders het voor mij opneemt wanneer ik verkeerd aangesproken wordt', geeft De Vries aan. 

Ook helpt het als je het gebruik van pronouns normaliseert door deze bijvoorbeeld op je sociale media te vermelden, ook als je met zij/haar of hij/hem aangesproken wil worden. 'Zo normaliseer je het idee dat je pronouns niet altijd kunt aannemen, dat pronouns niet logischerwijs binair hoeven te zijn, maar dat er ook iets anders had kunnen staan', vertelt Van Vliet. Onlangs maakte instagram al bekend een functie voor het vermelden van pronouns in het format te gaan verwerken.

Het is vooral heel belangrijk om een bewustzijn van verschillende genderidentiteiten te creëren, vindt de co-creator van Anne+. 'Ga erover in gesprek, verbeter mensen als ze iets fout doen en let erop dat je groepen op een genderneutrale wijze aanspreekt.'

Steeds normaler in de samenleving

De Vries ziet dat er in vijf jaar al een hoop is veranderd. 'Steeds meer mensen weten wat non-binair zijn inhoudt, en staan open voor een gesprek.' Een volgende stap zou volgens hen zijn om het vragen naar pronouns te normaliseren. 'Het zou fijn zijn als het gewoon wordt om bijvoorbeeld 'Hoi! Hoe word je eigenlijk het liefst aangesproken?' standaard te vragen. 

Er zijn andere culturen waarin ze 12 geslachten kennen, vertelt Van Vliet. 'Ik denk dat wij in een vrij beperkend systeem leven, ook voor mensen die zich wel identificeren als man of vrouw, zoals ik.' Volgens haar zou het voor iedereen bevrijdend werken als we het wetenschappelijke feit dat er veel meer dan twee geslachten zijn gewoon aannemen.

Nieuwe vrijheid door genderinclusiviteit

'Ik merk dat non-binaire personen om mij heen in in de wereld zoals die nu is tegen veel onbegrip en weerstand aanlopen van mensen die het niet kennen of er nooit over nagedacht hebben', vertelt Van Vliet. Mensen als Thorn, die met zo veel kracht en zachtheid tegelijk in de voorhoede staan van onze queer emancipatie, inspireren mij heel erg.'

Ze geeft aan dat ze ook in haar eigen vrouw zijn hierdoor vrijer geworden is. 'Als ik mensen zie die volledig uitkomen voor hun genderidentiteit, dan realiseer ik me dat ik me zelf ook minder druk hoef te maken over gendernormen. Als ik zin heb in een XXL outfit zonder vrouwelijke vormen doe ik dat gewoon aan en dat maakt me niet minder vrouw.'