Gifresten op fruit en rozijnen: consument wil (en krijgt) actie voor minder pesticiden

Op rozijnen, mandarijnen en sinaasappels zitten schadelijke pesticiden, en daar wordt nauwelijks tegen opgetreden. Op rozijnen zitten soms resten van wel 15 verschillende soorten gifstoffen, waarvan het gebruik in sommige gevallen verboden is binnen de EU. De NVWA grijpt niet in vanwege allerlei uitzonderingen in de wet. Terwijl er volgens Foodwatch, die deze informatie naar buiten bracht, mogelijk wel gezondheidsrisico's zijn. Gifstoffen kunnen bijvoorbeeld een hormoonverstorende, reproductieverstorende of kankerverwekkende werking hebben en het is nog steeds onbekend in hoeverre dit versterkt wordt bij een mix van allerlei residuen, licht Foodwatch toe.

"Als zoon van een fruitkweker weet ik dat er veel troep wordt gebruikt. Ook weet ik dat je nooit fruit ongewassen of liever nog ongeschild moet consumeren", laat een respondent weten. Een meerderheid van 61 procent van alle respondenten geeft aan dat het nieuws ze niet verbaast. Maar dat lijkt vooral cynisme in de trant van "ik sta nergens meer van te kijken". Want het nieuws laat ze allerminst koud. 95 procent zegt zich zorgen te maken, waarvan de meerderheid zelfs véél zorgen.

Biologisch kopen niet altijd mogelijk

80 procent van degenen die weleens mandarijnen, sinaasappels of rozijnen kopen, zegt dat de informatie invloed heeft op hun koopgedrag. Ongeveer 1 op de 10 zegt deze producten helemaal niet meer te kopen, zo'n 30 procent koopt er nu minder van. Een kwart gaat ze vaker biologisch kopen, 1 op de 7 alleen nog maar biologisch. Sommigen merken op dat het ook aan de beschikbaarheid afhangt: "Ik kan geen biologische appels, mandarijnen en sinaasappels in ons dorp kopen", laat een respondent weten:

Enkele respondenten geven bovendien aan dat zij hun koopgedrag niet hebben aangepast, omdat zij altijd al biologisch eten. In sommige gevallen vanwege landbouwgif: "Ik weet al heel lang alles met betrekking tot gifstoffen op producten en koop al heel lang alles biologisch, niet nu ineens. Ik kan dat niet zomaar betalen, ik leef van een minimuminkomen maar het is m’n prioriteit waar ik veel andere luxe voor laat."

Foodwatch adviseert om de biologische variant van deze producten te kopen. Aan biologisch zit echter ook een hoger prijskaartje. 42 procent van alle ondervraagden zegt dat zij zich dit kunnen veroorloven, maar het past niet binnen ieders budget: 16 procent geeft aan het niet te kunnen betalen, nog eens een derde (34%) kan het alleen betalen als ze er minder van kopen. 7 procent weet niet of het past; zij weten bijvoorbeeld niet wat de prijs van biologische producten is. 

"De politiek moet het biologisch telen goedkoper maken zodat het voor iedereen bereikbaar is. Nu hebben veel mensen de keuze niet! Net als het in plastic verpakt fruit, ook dat kan anders", suggereert een respondent. Er zijn ook mensen met vragen over hoe het zit met pesticiden op biologische producten:

Foodwatch laat weten dat ook biofruit en -rozijnen worden gecontroleerd door de NVWA. Ook op biologische producten worden weleens bestrijdingsmiddelen gevonden, maar daarbij gaat het om heel kleine gehaltes. Het is een wereld van verschil tussen biologische en niet-biologische rozijnen en fruit, geeft Foodwatch aan - in het voordeel van de biologische producten. Lees hier meer over in het rapport van Foodwatch.

Tja, hoe weet je of, hoeveel en wat voor soort pesticiden op producten zit? Sommige respondenten denken het te herkennen:

• "Als fruit erg blinkt, zoals mandarijnen en sinaasappels, weet je dat er gif op zit."
• "Ik deed al de rozijnen en krenten van tevoren wassen, er zit altijd dan een olie-achtige vlies op het water."
• "Ik dacht juist dat het niet meer zo was!? Vroeger zat er een laagje op citrusfruit dat op je handen kwam als je het ertussen rolde namelijk en tegenwoordig niet meer."

Is zo'n laagje inderdaad gif? Anke Bakker van Foodwatch: "Mensen denken vaak dat dat vettige laagje op fruit een laagje pesticiden is. Dat is niet zo, het is een aangebracht waslaagje van bijenwas, schellak (van luizenpoep) of synthetisch of plantaardig." En hoe zit het dan met krentenbollen, oliebollen, vruchtensap, jam, appelstroop, ingeblikt fruit en wijn, vragen verschillende respondenten zich af.

Foodwatch laat weten dat zij geen specifiek onderzoek hebben gedaan naar resten in krentenbollen, jam, stroop en wijn. "Als voor dit soort producten geen biologische rozijnen zijn gebruikt dan zitten er naar alle waarschijnlijkheid gemiddeld evenveel resten op als je porties daarvan zou onderzoeken", laat Bakker weten. "Het bezwaar van mogelijke stapeleffecten blijft overeind, ook in combinatie met wat je nog meer eet op een dag." Wel berichtte EenVandaag eerder dat wijn vol pesticidenresten zit.

Moet je je appel wassen?

Bakker reageert ook op de vraag of het helpt om fruit te wassen: "Komt gif op je handen als je fruit vasthoudt met veel gifresten? Nee, de pesticiden kunnen tegen flinke regenbuien en spoel je er niet zomaar af of laten niet zomaar los, en ze zijn vaak in de vrucht getrokken. Uit onderzoek blijkt wel dat als er wel pesticiden aan de schil zijn vastgehecht dat je die kunt verwijderen door het product een kwartiertje te laten weken in water met baking soda. Maar het is de vraag hoeveel zoden dit aan de dijk zet aangezien het niks helpt tegen de ingetrokken resten." Ze verwijst daarbij naar een artikel van het Voedingscentrum (helemaal onderaan) over het wel of niet wassen van groente en fruit voor je het eet. In het artikel staat ook dat wassen wel aan te raden is tegen vuil en bacteriën.

Wat zou er moeten gebeuren om consumenten te beschermen tegen mogelijke schadelijke gevolgen van gifresten op voedingsmiddelen? We legden de 27.000 respondenten verschillende vragen hierover voor.

Zelf controleren op gifresten?

Moet de consument het zelf uitzoeken of er gifstoffen op voedingsmiddelen kunnen zitten? Nee, zegt 89 procent, daar is de consument niet zelf voor verantwoordelijk: "Als consument zie je toch niet hoeveel gifstof op fruit et cetera zit, of welk gif, dat kan onmogelijk onze verantwoordelijkheid zijn." Een kleine 1 op de 10 respondenten vindt van wel, al geeft deze respondent daar wel mitsen en maren bij in een toelichting:

"De politiek kan niet alles oplossen. De mens moet juist ook waakzaam zijn en rotzooi gewoon niet kopen. Het is wel een probleem dat de informatie stickers op verpakkingen een compleet epistel omvatten en je weerhouden van consumptie."

Wil de consument iets kunnen controleren, dan moeten de informatie wel beschikbaar zijn. Vandaar de vraag: moeten verkopende partijen verplicht worden om de consument te informeren over het aantal en het gehalte aan achtergebleven gifstoffen op voedingsmiddelen? Ja, zegt 96 procent, dus bijna iedereen. Slechts 2 procent ziet dit niet als een taak van de verkopers.

"Er zou een sterkte-code moeten komen op de totale toxiciteit van het product", stelt een respondent voor. Een interessant idee, zegt Bakker van Foodwatch, "Ik zie het voor me via een infobordje met hun inzet en eisen qua residuen en met verwijzing naar een uitgebreider gifbeleid voor de inkoop op hun website." Maar, voegt ze hieraan toe: "Ik waak wel voor het optuigen van een labelsysteem terwijl we toe willen of moeten naar pesticidenvrije landbouw."

Supermarkten kunnen inkoopeis stellen

Sommige supermarkten hanteren een maximum aantal gifstoffen dat op vers fruit mag zitten. Ook hier vindt een overtuigende meerderheid van 95 procent dat dit standaard zou moeten gebeuren. Volgens sommige respondenten ligt de verantwoordelijkheid (ook) bij de producenten. Toch is het waarschijnlijk dat zij slechts veranderen als de politiek of de afnemers eisen stellen aan hun producten.

De politiek zou moeten ingrijpen

Geen enkele supermarkt doet iets tegen de gifcocktails op rozijnen. Zou de politiek daar paal en perk aan moeten stellen? Ja, zegt wederom 95 procent; de politiek moet erop toezien dat producten die je in Nederland kunt kopen geen mix aan verschillende gifstoffen bevat.

En er zouden meer beperkingen mogen worden gesteld vanuit de politiek. Zo vindt 95 procent dat gif dat alleen bedoeld is om voeding een mooier uiterlijk te geven verboden moet worden. Waarbij sommige respondenten opmerken dat er dan ook een knop om moet bij de consument, die "moet ook weer leren dat fruit niet mooi hoeft te zijn om heel goed eetbaar te zijn."

96 procent laat weten dat zij verwachten dat als ze iets kopen in Nederland, er geen gifstoffen op zitten die in de Europese Unie verboden zijn. En een even grote groep wil ook graag dat de politiek erop gaat toezien dat dit inderdaad niet gebeurt. "Eigenlijk heel vreemd", zo reageert een respondent, "in Nederland zijn een hoop gifsoorten verboden. Ik heb zelf als milieu-inspecteur nog gifkasten van tuinders lopen controleren. Ondertussen mocht en mag nog steeds troep uit het buitenland, onder andere Europa, ons land binnenkomen."

Pesticiden verbieden: "Landbouw kán zonder"

80 procent vindt dat de politiek landbouwgif voor de teelt van fruit en rozijnen helemaal moet verbieden. 9 procent is het hiermee oneens, 10 procent weet het niet, waaronder mensen die zich afvragen of het wel mógelijk is:

Volgens Bakker zijn zorgen over honger en misoogsten een creatie van de pesticidenindustrie: "We hebben juist een enorme overproductie, verspillen veel voedsel en bovendien hebben we de landbouwgrond super inefficiënt ingericht; het grootste deel wordt gebruikt voor het verbouwen van veevoer. Het wordt dus geen kwestie van schaarste, maar van herverdeling en herorganiseren."

En dan zijn we er wat sommige respondenten betreft nog niet: "Wat voor fruit en rozijnen geldt, zou sowieso ook voor groente moeten gelden. Landbouwgif zou veel meer verboden moeten worden, denk eens wat gebruikt wordt bij de bloembollen. Maar dan ook handhaven. En daar zijn we niet zo goed in." Dat beaamt ook een respondent die zelf bij de NVWA heeft gewerkt:

"Leuk zo'n stellingname, maar wie gaat dat controleren. Als ex-NVWA-er weet ik nu al dat daar niet van terecht komt (personeelsgebrek, andere prioriteiten, geen geld, veel te veel vertrouwen in zogenaamde productcertificaten/overeenkomsten, et cetera et cetara!)"

Supermarkten: gebruik je inkoopmacht

Wat kan er nu veranderen om ervoor te zorgen dat er minder gifresten op je voeding terechtkomen? Supermarkten hebben de macht om namens de consument eisen te stellen aan producten. Dus vroeg Radar enkele grote supermarktketens naar hun inspanningen op dit gebied.

Veel supermarkten zijn aangesloten bij groene initiatieven. Wij vroegen ze concreet of ze bovenwettelijke eisen stellen: dus meer doen dan de wet voorschrijft. Albert Heijn, ALDI, Dirk, Jumbo, Lidl en PLUS staan inderdaad minder pesticidenresten toe op hun aardappels, groenten en fruit dan het wettelijke maximum. Ook voeren zij hierop tests uit. Alleen ALDI en Lidl hanteren daarnaast een maximum aantal verschillende pesticidenresten op hun versproducten: niet meer dan 5. Daarnaast heeft ALDI een nieuwtje: vanaf 1 juli 2023 gelden deze bovenwettelijke eisen ook voor rozijnen en ander gedroogd fruit, bij ingang van nieuwe inkoopcontracten.

Hoe gaat ALDI dit doen, en volgen andere supermarkten? Uit het onderzoek van Radar blijkt duidelijk dat de consument zich zorgen maakt. Er moet dus iets gebeuren waardoor die resten flink minder worden, vindt ook Foodwatch. De voedselwaakhond start daarom een nieuwe, internationale campagne om supermarkten ertoe te bewegen hun inkoopmacht in te zetten voor minder pesticidengebruik. Dus niet alleen kijken naar wat er achterblijft, maar naar álle pesticiden die tijdens de teelt gebruikt worden. Want wat nooit gespoten is, kan ook geen restje worden op jouw voedsel.