Gecontroleerd door de bank: 'Je voelt je een crimineel als ze dit soort vragen stellen'

Slachtoffer of verdachte?

Je bank kan bij een 'ongebruikelijke' transactie vragen aan je stellen. Verregaande vragen. Terwijl jij geen idee hebt wat er precies aan de hand is. Nadat je de gevraagde informatie hebt verstrekt, hoor je niets meer. Is alles nu weer oké? Dit is in het kort wat 8 procent van de ruim 22.000 via het Radar Testpanel ondervraagde mensen is overkomen.

Banken zijn volgens de wet ‘Wwft’ verplicht om witwassen en financiering van terrorisme tegen te gaan. Daarom controleren ze alle transacties. In sommige gevallen nemen banken contact op om te voorkomen dat je slachtoffer wordt van fraude. 39 procent van de respondenten die weleens vragen ontvingen van de bank heeft dat weleens meegemaakt.

Maar nog vaker komt het voor dat de bank belt om te controleren of jij zelf niets verdachts doet. Bijvoorbeeld geld witwassen. Bij meer dan 60 procent (62%) van degenen die weleens vragen moest beantwoorden van de bank, ging het om dit soort controle-vragen. Zo vertelt iemand een vakantiehuis te hebben geboekt in Duitsland, genaamd Haus Alexandra. Over de aanbetaling van 250 euro kwamen vragen van de bank:

“Ze dachten dat Haus Alexandra een bordeel was en daar mag je geen geld heen brengen. Wel goedkoop voor 2 weken bordeel, 250 euro”. Deze persoon maakt er een grapje over, maar vertelt ook dat het problemen gaf: “We vreesden voor annulering omdat het geld vast gehouden werd.”

Grote of buitenlandse transacties

Vaak is het overmaken van een groot bedrag, meer dan 10.000 euro, de aanleiding voor een bank om je op de risicolijst te plaatsen. We vroegen mensen met wat voor transacties zij in de afgelopen 5 jaar te maken hebben gehad, en legden dat naast de aanleidingen die banken opgaven voor hun vragen.

Behalve het overmaken van een groot bedrag zijn andere transacties die de bank er vaak uitpikt: grote bedragen ontvangen, geld ontvangen vanuit het buitenland en transacties die te maken hebben met cryptocurrency. Bijna 1 op de 10 ondervraagden die weleens met zo’n transactie te maken heeft, heeft hier vragen over gekregen.

Naar verhouding van het aantal klanten, zien we dat vooral de grootste banken (ING, Rabobank en ABN AMRO) veel rekeninghouders (rond de 5 procent) nabellen om ze te controleren op witwassen. Van de kleinere banken bellen RegioBank en NIBC relatief veel klanten (rond de 6 procent) voor controle.

Direct een geblokkeerde rekening

De manier waarop de bank contact opneemt is heel divers. 29 procent werd gebeld, 24 procent kreeg een brief per post, 23 procent een e-mail en 9 procent een bericht in de app. Anderen laten echter weten dat de er helemaal geen contact werd opgenomen:

“Mijn rekening werd gelijk geblokkeerd. Zonder eerst een waarschuwing. Pas na lang aandringen werd mijn rekening na een week weer vrijgegeven. Alles zonder duidelijke redenen. Was wel zo netjes geweest als ze eerst hadden gebeld in plaats van alles blokkeren en je indirect beschuldigen van ongeoorloofde praktijken.”

Bovendien is het niet voor iedereen duidelijk dat zo’n bericht daadwerkelijk van de bank afkomstig is, bijna een kwart (24%) vertrouwde het eerst niet.

Bank zwijgt over aanleiding controle

Zoals gezegd zijn banken volgens de wet verplicht om witwassen en financiering van terrorisme tegen te gaan. Ruim een derde (36%) van de gecontacteerden werd niet duidelijk uitgelegd waarom de bank de vragen stelde. Ook werd niet aan iedereen duidelijk aangegeven welke transactie(s) de aanleiding vormde(n). Aan 60 procent werd dit wel direct verteld, maar 21 procent moest ernaar vragen voor de aanleiding ze verteld werd, en 19 procent kreeg het niet te horen, óók niet als ze ernaar vroegen. 

Dit is waar de banken het vaakst om vragen:

1. Op welke manier je het geld hebt verkregen (56%)
2. Van wie het geld afkomstig is (37%)
3. Waaraan je het geld hebt besteed (24%)
4. Waarom je het geld hebt opgenomen (19%)
5. Wat het doel is van de rekening (16%)
6. Of het eenmalig is of vaker gaat voorkomen (14%)
7. Facturen en bonnen (11%)
8. Inzicht in het volledige vermogen (zoals tegoeden bij (andere) banken en vastgoed) (8%) 

In 4 procent van de gevallen vraagt de bank ook om je belastingaangifte(s) en inzicht in beleggingsresultaten. In de toelichtingen vertellen mensen dat zij documenten over andere partijen moeten overleggen. De vragen zijn soms heel persoonlijk:

“Ik had 500 euro overgemaakt naar mijn schoonvader die op dat moment in Marokko was en geld nodig had voor levensonderhoud. Ze hadden mijn pad en rekening geblokkeerd want vonden dat een verdachte transactie en vroegen naar het hoe en waarom.”

En soms gaan de vragen erg ver: 

“Gevraagd werd naar een overzicht van al mijn rekeningen, dus ook bij andere banken. Ook een gespecificeerd overzicht van al mijn vermogen. Dit n.a.v 1 overschrijving van geld naar crypto platform Bitvavo. Dat laatste werd er niet  bij verteld. Wel dat het om crypto ging en dit was de enige transactie die daar iets mee van doen had.”

Soms wekken de vragen verwarring: “Of alles goed met ons ging, het was een heel vreemd gesprek”, laat iemand weten die ook bij navraag niet te horen krijgt waarom de bank precies belt. En in andere gevallen is er helemaal geen sprake van een ondervraging: “Mijn bank stelde geen vragen. Ik kreeg alleen een officiële melding dat ik aan fraude doe. En dat ze mijn rekening gaan stopzetten als ze mij nog een keer berichten.”

Waar de informatie terecht komt is onduidelijk

Driekwart (74%) geeft aan dat het niet duidelijk is wat er gebeurt met de informatie die zij aanleveren, bijvoorbeeld wie er toegang toe heeft. Zo laat iemand weten tot drie keer dezelfde stukken te hebben ingestuurd omdat ze deze bij de ING niet meer konden vinden. Op een klacht hierover, met de vraag waar de privéstukken uiteindelijk terecht zijn gekomen, heeft de bank niet geregeerd.

64 procent voelt zich onder druk gezet door de bank met het onderzoek. Zo laat iemand weten dat de bank “allerhande detailvragen” stelde: “M’n privacy telde voor ING totaal niet. En nadat ik vanuit m'n privacy weigerde stelden ze de bankrekening op te zullen heffen, als ik niet per omgaande beantwoordde. Wat ik aldus onder die druk toch maar gedaan heb.”

Na de eerste vragen volgen er vaak meer

Voor de meerderheid is het niet direct duidelijk wat de consequenties zijn van het meewerken aan, of een negatieve uitkomst van de controle van de bank. De helft (49%) geeft aan dat het ze niet duidelijk is, nog eens 16 procent werd dit pas later in het proces duidelijk.

59 procent heeft desalniettemin direct meegewerkt aan de ondervraging van de bank. 28 procent weigerde aanvankelijk, maar heeft uiteindelijk toch meegewerkt. 7 procent werkte niet mee, en nog eens 7 procent is er wel aan begonnen, maar is uiteindelijk afgehaakt. Wat wellicht iets met afhaken te maken heeft, is dat het bij 1 op de 3 gevallen (31%) na één keer nog niet klaar is, deze mensen werden na de eerste vragen een of zelfs meerdere keren extra om informatie gevraagd.

Bonnetjes opgraven

Ook is het niet voor iedereen mogelijk om de gevraagde antwoorden of bewijzen te leveren: 10 procent zegt dit niet te kunnen. Zo hadden we eerder dit jaar Ruud in onze uitzending, die de vraag kreeg voorgelegd waarom hij het afgelopen jaar duizenden euro’s had betaald aan de Albert Heijn in zijn buurt. Hij had niet de bonnetjes van zijn dagelijkse boodschappen bewaard.

Ook de gestelde deadline (vaak 1 of enkele weken) was voor 1 op de 5 ondervraagden niet voldoende tijd om aan de eisen te voldoen: “Het ergste vond ik dat we binnen 14 dagen alles moesten overleggen, anders werden we geweerd bij onze bank en tevens bij alle andere banken. Het ging trouwens over iets van 2 jaar geleden.”

Onduidelijk wat de vervolg of de uitkomst is

Van degenen die informatie hebben aangeleverd, heeft 61 procent geen ontvangstbevestiging gekregen. Van alle respondenten die door de bank zijn ondervraagd, heeft 72 procent geen bericht gekregen van de bank over de uitslag van het onderzoek. Wederom: in enkele gevallen óók niet als ze er zelf naar vroegen. Nog eens 4 procent kreeg wel bericht over de uitslag nadat zij daar zelf om vroegen. Mensen hekelen dit “open einde zonder geruststellend antwoord of uitsluitsel”, zoals een respondent het noemt.

In de meeste gevallen (76%) heeft de bank dan ook (nog) geen actie ondernomen naar aanleiding van de controle. Bij 7 procent werd de rekening geblokkeerd, bij 3 procent werd de rekening opgeheven. “Ik kon niets meer”, laat een respondent weten: “niet tanken, geen boodschappen doen… Sta je dan als alleenstaande moeder met geen eten voor m’n 2 kinderen.”

Daarnaast laten meerdere mensen weten dat zij geen contanten meer mogen storten: “Ik mag geen cash geld meer storten op mijn ING-bankrekening, als ik dat doe wordt deze direct geblokkeerd.” Een ander, die 21 jaar contant geld stortte uit verhuurinkomsten en daarvoor ook altijd kwitanties verstrekte: “Terwijl contant geld nog steeds een wettig betaalmiddel is. Waar haalt de Rabobank het lef vandaan om haar klanten te verplichten geen contant geld meer aan te nemen of te storten op hun rekening.”

Ook ondernemers worden vaak ondervraagd naar aanleiding van contante betalingen. De banken vragen zelfs naar identiteitspapieren van klanten, zo vertellen ondernemers. Over hun ervaringen hebben we een los artikel geschreven, deze lees je hier:

Bank vraagt klantgegevens aan ondernemers bij contante betaling met grote biljetten

Liever naar een andere bank

Voor 9 procent is de controle aanleiding om het geld bij de bank weg te halen. Nog eens 9 procent zou dat willen, maar zit aan de betreffende bank vast, bijvoorbeeld vanwege een hypotheek.

De communicatie van de bank wordt door 2 op de 3 ondervraagden (68%) matig tot zeer slecht beoordeeld.

“Vragen stellen oké, maar dit gaat te ver”

Dat banken vragen stellen aan rekeninghouders over hun transacties vindt een meerderheid (54%) in het algemeen wel gerechtvaardigd. Maar in hun eigen situatie vindt 62 procent dat niet. 66 procent vindt bovendien dat (sommige) informatie die de bank vraagt te veel gevraagd”

De zeer persoonlijke vragen van NIBC zijn mij volkomen in het verkeerde keelgat geschoten! Er werd o.a. gevraagd naar mijn inkomen, waar dit inkomen vandaan komt. Het voelt voor mij dat ik moet aantonen dat ik geen crimineel ben. Dit is de omgekeerde wereld! Je bent schuldig, tenzij je aantoont onschuldig te zijn.”

Bankmedewerkers: Regels en angst heersen

Aan het onderzoek via het Radar Testpanel deden ook ruim 250 bankmedewerkers mee die te maken hebben (gehad) met het uitvoeren van zogeheten KYC (Know Your Customer oftewel: ken je klant)-controles. De meesten geven aan dat controle wel nodig is: “Als je bedenkt dat er in Nederland jaarlijks 16 miljard euro aan crimineel geld rondgaat is het op zich wel logisch dat banken daar onderzoek naar willen doen.”

Maar sommige bankmedewerkers geven aan dat het beleid niet perfect is. Zo laat een KYC-analist weten het vaak discutabel te vinden wat er nu gebeurt. “Er wordt gewerkt op basis van regels en angst waardoor intelligent denken en de ethische overwegingen vaak verloren gaan. Dit leidt tot een big brother gevoel onder klanten met alle wantrouw en frustratie onder hen van dien, wat naar mijn mening een terechte emotie is die wij als maatschappij serieus moeten nemen. Naar diens mening is controle wel nodig, maar moet de wet- en regelgeving verbeterd worden en preciezer geformuleerd. 

Waar kunnen rekeninghouders terecht met klachten?

Een ander geeft aan dat de politiek dit soort controles verplicht, maar verzuimt om uit te leggen aan burgers dat dit noodzakelijk is, wat volgens deze bankmedewerker onbegrip oplevert. Ook laat iemand weten dat de bank soms vragen stelt waarvan ze de antwoorden zelf al in handen hebben, wat kan zorgen voor “een overkill aan vragen”.

Iemand die bij alle drie de grootbanken KYC-gerelateerd werk heeft gedaan, geeft aan dat het per bank, maar ook per medewerker erg verschilt hoe de klant wordt benaderd en met wat voor vragen. Deze medewerker stelt dat zowel de medewerker als de bank een te grote machtspositie heeft, “zonder dat hier een redelijke tegenmacht tegenover staat.” Met andere woorden: waar klopt je als verdachte van witwasserij aan? “In het rechtssysteem geldt het principe: onschuldig tot het tegendeel is bewezen, en dat vind ik een goed principe. Momenteel geldt bij financiële dienstverleners het principe omgekeerd: als een klant onschuldig maar dit niet volledig kan bewijzen, zijn de gevolgen van de klant soms wel ingrijpend (zoals het beëindigen van de klantrelatie).”

In de uitzending van 27 november meer over witwascontroles door de bank. En wat kun jij doen als je ondervraagd bent door je bank? Radar sprak met advocaat Hendrik Jan Bos, lees zijn antwoorden hier.